Zaparcia
-Stanowią jedną z najczęstszych dolegliwości wielu ludzi, zwłaszcza starszych. Na kłopoty związane z opróżnianiem jelita grubego cierpi 50% kobiet i 25% mężczyzn. W większości przypadków jest to skutek niewłaściwego postępowania zdrowotnego, niewłaściwego stylu życia. Właśnie tego rodzaju zaparciom poświęcony będzie ten artykuł. » Kiedy można mówić o zaparciach? W chwili obecnej przyjęto za normalną częstotliwość oddawania stolca od 3 razy dziennie do 3 razy na tydzień. Należy pamiętać o tym, że częstotliwość wydalania kału (defekacja) u zdrowych ludzi jest różna. O zaparciu można więc mówić wtedy, gdy wypróżnienia mają miejsce rzadziej niż trzy razy w tygodniu, stolce w jednej czwartej przypadków oddawane są z trudem, są one twarde i często towarzyszy temu uczucie niepełnego wypróżnienia.
» Zaparcia - przyczyny. Zaparcia same w sobie nie są chorobą, ale sygnałem niewłaściwych procesów zachodzących w organizmie. Wobec ogromnej różnorodności chorób, które mogą powodować zaparcia, trzeba pamiętać, że nie wolno ich lekceważyć. Niepokojące mogą być zwłaszcza, gdy pojawiają się u osób z dotychczas prawidłowym rytmem wypróżnień lub na przemian z nawracającymi biegunkami. Przyczyną problemów z wypróżnianiem może być choroba organiczna (np. zatkanie światła jelita przez polip, kamień kałowy, zwężenie pozapalne), która uniemożliwia przesuwanie się treści kałowej. Jeżeli taka przyczyna zostanie zdiagnozowana przez lekarza, najpierw musi być ona wyleczona. Czasami leczeniem w takim przypadku może być zabieg operacyjny. Innymi przyczynami zaparć mogą być leki (np. przeciwdepresyjne), zaburzenia hormonalne (niedoczynność przysadki mózgowej, nadczynność przytarczyc), zaburzenia elektrolitowe, choroby nerwów i mięśni (po urazie kręgosłupa, w stwardnieniu rozsianym). Diagnostyka zaparć obejmuje badanie lekarskie i (jeśli lekarz uzna za potrzebne) badania dodatkowe. Do badań dodatkowych zalicza się badania biochemiczne (np. badanie kału na krew utajoną), endoskopowe (np. rektoskopię, kolonoskopię), wizualizacyjne (np. USG), badanie kontrastowe jelita grubego czy badanie mikroskopowe wycinków. Szczególną uwagę zwrócić należy na objawy nowotworu, który może powodować (ale nie musi) zaparcia. Objawami alarmowymi, sugerującymi lub wskazującymi na rozwój nowotworu są ogólne złe samopoczucie, utrata masy ciała w krótkim okresie czasu, pojawienie się krwi w stolcu, czy tzw. stolców ,,ołówkowatych” - kału uformowanego w wąską wstęgę przypominającą ołówek. Jeśli natomiast wykluczy się inne przyczyny zaparć, to u większości osób zazwyczaj stwierdza się tzw. nawykowe zaparcia. Są one związane z zaburzeniami ruchu jelit i przesuwania zawartości jelita w kierunku odbytnicy. Ich przyczyną może być niewłaściwe postępowanie zdrowotne.
» Przyczyny zaparć nawykowych oraz sposoby zapobiegania im. Należy wiedzieć i pamiętać o tym, że jelito grube zwykle wykazuje szczytową aktywność rano. Jest to najdogodniejszy moment opróżnienia organizmu, również dlatego że po wstaniu z łóżka dochodzi do pionizacji ciała, ucisku mas kałowych na odbytnicę. Niestety pośpiech, przygotowania do wyjścia do pracy czy też szkoły powoduje hamowanie odruchu organizmu, i wstrzymanie wypróżnienia. Po pewnym czasie dezorganizacji pracy organizmu ten poranny odruch zanika. Powstają zaparcia nawykowe, które mogą przejść w przewlekłe. Jak temu zaradzić? Właściwe będzie uregulowanie czasu oddawania stolca. Wystarczy co rano spędzić więcej czasu w toalecie. „Nauczenie” organizmu, jak regularnie się wypróżniać ułatwią (przyjmowane czasowo) łagodne środki przeczyszczające. Są to herbatki ziołowe. Należy je odstawić, gdy organizm na powrót przyzwyczai się do stałej pory wypróżniania się. Drugim powodem zaburzeń we właściwym wypróżnianiu się jest niewłaściwe odżywianie. Dieta obfitująca w zbyt duże ilości pokarmów ciężkostrawnych, tłuszczów zwierzęcych i węglowodanów zawartych w białej mące powoduje zaparcia. Te pokarmy długo zalegają w żołądku i jelitach. W zapobieganiu zaparciom najważniejsze jest jednak spożywanie odpowiednio dużej ilości błonnika. Błonnik to części produktów roślinnych, których organizm co prawda nie trawi, ale pobudza on pracę (przesuwanie pokarmu) przewodu pokarmowego, wiąże też i usuwa z organizmu resztki pokarmowe. Błonnik zwiększa objętość stolca, powoduje że nie ma on zbyt twardej konsystencji (pochłaniając wodę, powoduje zmiękczenie kału) i ułatwia jego przechodzenie przez jelita. Bogatym źródłem błonnika są suszone brzoskwinie, suszone śliwki i migdały. Zmiana nawyków żywieniowych może więc spowodować ustąpienie zaparć. Należy spożywać mniej białego pieczywa, natomiast dużo bogatych w błonnik warzyw oraz świeżych owoców. Zdrowe są nektary i soki zawierające przetarte owoce czy warzywa. Należy jednakże wiedzieć, że pokarmy zawierające dużo błonnika trzeba wprowadzać stopniowo, przyzwyczaić do nich organizm – zbyt gwałtowna zmiana diety powodować może bóle brzucha i wzdęcia.
Warto wiedzieć, jakie substancje zawarte w pożywieniu sprzyjają opróżnianiu jelit, a jakie powstrzymują jego opróżnianie.
* Opróżnianiu jelit sprzyjają: czarny chleb, surowe warzywa i owoce, owoce suszone, chleb zawierający znaczne ilości otrębów; kasze: gryczana, jęczmienna, owsiana; mięso z dużą ilością tkanki łącznej; marynaty, śledzie, wędliny, napoje bezalkoholowe (wody mineralne, soki), piwo, produkty z kwaśnego mleka: zsiadłe mleko, kefir, jogurty, winogrona jasne.
* Opróżnianie jelit spowalniają: borówka suszona, mocna czarna herbata, kakao, wina czerwone, białe pieczywo, substancje o konsystencji lepkiej (zupy, kasze przetarte, szczególnie manna i ryż, budynie itp.), czekolada.
Kolejnym czynnikiem zwiększającym prawdopodobieństwo wystąpienia zaparć jest jedzenie w pośpiechu oraz nieregularność odżywiania się. Wówczas pokarm jest niedokładnie pogryziony i przeżuty i organizm ma trudności w trawieniu. Pokarm zalega w jelitach, ma miejsce nadmierna fermentacja. Zalegający stolec jest wydalany rzadko i z trudnością. Rozwiązaniem tego problemu, usunięciem czynnika ryzyka zaparć będzie więc jedzenie posiłków o stałych porach, powoli, staranne przeżuwanie i nie przejadanie się. Jedną z przyczyn powstawania zaparć jest również zbyt mała ilość przyjmowanych płynów. Stolec jest wówczas zbyt twardy i zbity. Ile należy pić? Otóż najlepiej jest dostarczyć organizmowi około 2,5-3 litrów płynów dziennie. Dobre będą soki z dużą ilością błonnika (owocowe i warzywne) oraz zwykła woda mineralną niegazowana. Regulująco na wydalanie stolca może wpływać szklanka wody z łyżką miodu i sokiem z połowy cytryny wypita na czczo. Brak ruchu, siedzący tryb życia, brak aktywności fizycznej – to też są przyczyny zaparć. Ruch wpływa pozytywnie na wszystkie układy naszego organizmu, w tym też na układ trawienny. Poprawę przynieść może codzienny spacer, jazda na rowerze, pływanie czy też regularna, niezbyt forsowna gimnastyka. Aktywny wypoczynek zamiast spędzania czasu przy telewizorze z pewnością korzystnie wpłynie na zdrowie. Niebagatelny wpływ na powstawanie zaparć mogą mieć czynniki stresogenne. Mają one wpływ na funkcjonowanie tzw. wegetatywnego układu nerwowego, który reguluje działanie organów wewnętrznych. Obciążenie psychiczne: sytuacje konfliktowe, depresja, obawy, długotrwałe zaburzenia rytmu pracy i wypoczynku – wszystko to może mieć wpływ na pojawienie się zaparć. Rozładowywanie sytuacji stresowych, unikanie konfliktów, właściwy rytm życia będą pozytywnie działać na zdrowie.
» Leki a zaparcia. Istnieje wiele leków na przeczyszczenie. Jednak należy ostrożnie postępować ze środkami przeczyszczającymi. Należą do nich: * środki pochodzenia roślinnego, jak kora kruszyny, wyciąg z aloesu (w Polsce preparaty Alax, Altra, Normacol, Normosan, Rhelax, Regulax); * sól gorzka, czyli siarczan magnezu; * parafina (środek poślizgowy; przy zbyt długim stosowaniu może doprowadzić do przykrego swędzenia odbytu); * tzw. chemiczne środki przeczyszczające (w Polsce np. Bisacodyl); * laktuloza - syntetyczny cukier, jest skutecznym i stosunkowo bezpiecznym lekiem przeczyszczającym; * środki regulujące pracę jelita grubego (w Polsce np. Debridat). Preparaty przeczyszczające zażywane od czasu do czasu są wskazane w zaparciach. Mogą zwiększać one ilość wody w zawartości jelit, przez co stolec staje się bardziej miękki, a wypróżnienia łatwiejsze. Z biegiem czasu skuteczność takich środków maleje i zachodzi potrzeba zwiększenia ich dawek, a długotrwałe leczenie może wywołać objawy uboczne. Leki przeczyszczające używane przewlekle upośledzają czynność jelit i sprawiają, że po odstawieniu ich problemy z zaparciami mogą mieć poważniejszy charakter. Dlatego niezbędna jest kontrola lekarska takiego leczenia. Znacznie lepsze efekty niż zażywanie leków przyniesie właściwe postępowanie zdrowotne (odpowiednia dieta, aktywność fizyczna).
» Inne metody. Lewatywę stosuje się przy ostrych zaparciach, powstałych w wyniku interwencji operacyjnych, przy chorobach infekcyjnych, zatruciach. Stosuje się także różne metody leczenia fizykoterapeutycznego: galwanizacja, masaże brzucha, itd. U chorych z podwyższoną aktywnością skurczową jelit niektóre rodzaje fizjoterapii mogą wywołać nasilenie bólów żołądka.
» Powikłania zaparć. Długo utrzymujące się zaparcia mogą spowodować różne komplikacje. Pojawić się mogą stany zapalne jelita grubego. Tworzyć się mogą kamienie kałowe i następnie powodować odleżyny i owrzodzenia jelita, a w skrajnych przypadkach jego niedrożność. Długotrwałe zaparcia sprzyjają pojawieniu się różnych chorób odbytnicy i odbytu. Najczęściej powstają żylaki odbytu i szczelina odbytu.